Çalışma İzni Nedir?
Çalışma izni, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmayan ve ülke sınırları içerisinde çalışmak isteyen kişinin çalışabilmek için alması zorunlu belgedir. Çalışma izin belgesi ikamet yerine geçer. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu m.27(Çalışma izninin ikamet izni sayılması): “Geçerli çalışma izni ile 27/2/2003 tarihli ve 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun 10 uncu maddesine istinaden verilen Çalışma İzni Muafiyet Teyit Belgesi, ikamet izni sayılır.” Ancak halihazırda ikamet izin belgesi kişiye çalışma hakkı vermeyeceği gibi bu belge çalışma izni yerine geçmeyecektir. Çalışma izni başta 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun olmak üzere 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu ve Uluslararası İşgücü Kanunu Uygulama Yönetmeliği ile düzenlenmiştir. Çalışma izni; süreli çalışma izni, süresiz çalışma izni, bağımsız çalışma izni, istisnai çalıma izni olarak ayrı ayrı incelenmelidir.
Süreli Çalışma İzni
Çalışma iznine başvurunun ardından başvurucuya verilecek çalışma izin süreleri 6735 sayılı Kanun ve ilgili Kanunun uygulanmasına ilişkin Yönetmelikte düzenlenmiştir.
6735 sayılı Kanun m.10/1: “Başvurunun olumlu değerlendirilmesi hâlinde yabancıya, iş veya hizmet sözleşmesinin süresini aşmamak koşuluyla, gerçek veya tüzel kişiye ya da kamu kurum veya kuruluşuna ait belirli bir işyerinde veya bunların aynı işkolundaki işyerlerinde belirli bir işte çalışmak şartıyla ilk başvuruda en çok bir yıl geçerli çalışma izni verilir.”
Yabancının çalışma iznine ilk başvurusunun ardından en çok 1 yıla kadar çalışma izni verilebilecektir. İşbu 1 yıllık çalışma süresinin ardından başvuru halinde bu süre 3 yıla kadar uzatılabilecektir.
m.10/2: “Bu Kanunun 7 nci maddesine göre yapılacak uzatma başvurusunun olumlu değerlendirilmesi hâlinde yabancıya aynı işverene bağlı olarak ilk uzatma başvurusunda en çok iki yıl, sonraki uzatma başvurularında ise en çok üç yıla kadar çalışma izni verilir.”
Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus başvurunun aynı işveren nezdinde çalışmak için yapılmış olmasıdır. Akdi halde çalışma izni birinci fıkra kapsamında ilk başvuru gibi değerlendirilecektir. Zira madde devamında buna ilişkin düzenleme mevcuttur.
m.10/f.2c.2: “Ancak, farklı bir işveren yanında çalışmak üzere yapılan başvurular bu maddenin birinci fıkrası kapsamında değerlendirilir.”
Süresiz Çalışma İzni
4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun m.6/1: “Türkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe ve 11/4/2014 tarihinden önce süresiz çalışma izni verilmiş olan yabancıların hakları saklı kalmak kaydıyla; 4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu uyarınca uzun dönem ikamet iznine sahip olanlar veya Türkiye’de kesintisiz en az sekiz yıl ikamet izni ile kalmış olan veya en az sekiz yıl kanuni çalışması olan yabancılar ile eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi önemli olan yabancılara süresiz çalışma izni verilebilir.”
Yukarıda yer alan Kanun’un ilgili maddesinde kimlerin süresiz çalışma izni alabilecekleri açıkça düzenlenmiştir. Buna göre;
1-Uzun dönem ikamet iznine sahip olanlar,
2-Türkiye’de kesintisiz en az sekiz yıl ikamet izni ile kalmış olanlar,
3-En az sekiz yıl kanuni çalışması olan yabancılar,
4-Eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi önemli olan yabancılar.
Bağımsız Çalışma İzni
Bağımsız çalışma izni: Yabancıya Türkiye’de kendi ad ve hesabına çalışma hakkı veren çalışma iznini ifade eder. Bağımsız çalışma iznine başvuru şartları Kanun’da düzenlenmiştir.
4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun m.7: “Bağımsız çalışacak yabancılara, Türkiye’de en az beş yıl kanuni ve kesintisiz olarak ikamet etmiş olmaları koşuluyla Bakanlıkça bağımsız çalışma izni verilebilir.”
Uluslararası İşgücü Kanunu Uygulama Yönetmeliği m.29:
“(1) Aşağıda sayılan yabancılara bağımsız çalışma izni verilebilir:
a) Genel Müdürlükçe belirlenecek profesyonel meslek mensupları.
b) Türkiye’de gerçekleştireceği faaliyetleri 48 inci maddenin birinci fıkrası kapsamında öngörülen süreleri aşacak şekilde hizmet sunumunda bulunacak bağımsız veya. yurt dışında kurulu bir işverene bağlı çalışan sınır ötesi hizmet sunucuları
c) 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na göre kurulmuş olan; limited şirketlerin şirket ortağı olan müdürü, anonim şirketlerin şirket ortağı olan yönetim kurulu üyesi, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin yönetici olan komandite ortağı olan yabancılar.
ç) 6102 sayılı Kanuna göre kurulmuş olan diğer şirketlerin şirket ortağı ve yöneticisi olan yabancılar.
İlgili maddenin devamında başvurunun değerlendirilmesinde dikkate alınacak olan usul ve esaslar düzenlenmiştir:
“(2) Birinci fıkranın (a) bendi kapsamındaki yabancılardan bağımsız çalışma izni olanlar mesleğiyle uyumlu olmayan işleri yapamazlar.
(3) Birinci fıkra kapsamında bağımsız çalışma izni verilen yabancılara, ilgili mevzuat hükümlerine uyulması ve sistem üzerinden başvuru yapılması kaydıyla birden fazla işyerinde çalışma hakkı verilebilir. Başvuruda yer alması gereken hususlar ve uygulama esasları Genel Müdürlükçe belirlenir.
(4) Birinci fıkra kapsamındaki yabancılardan çalışma izni başvurusunu tamamlayanlara herhangi bir harç ya da ücrete tabi olmayan bağımsız çalışma izni müracaat belgesi verilebilir.
(5) Bağımsız çalışma izni başvurularının uluslararası işgücü politikası doğrultusunda değerlendirilmesinde, yabancının; eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi, yabancı şirket ortağı ise sermaye payı ve diğer benzeri hususlar dikkate alınır.”
İstisnai Çalışma İzni
İstisnai çalışma izni 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu kapsamında bazı şartlara haiz olan yabancılara verilecek çalışma iznidir. İstisnai çalışma izni başvurusunda bulunabilecek yabancılar Uluslararası İşgücü Kanunu m.16’da düzenlenmiştir:
“(1) Bakanlıkça belirlenen uluslararası işgücü politikasına uygun olarak;
a) Eğitim düzeyi, ücreti, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı ve benzeri özellikleri itibarıyla nitelikli işgücü olarak değerlendirilen,
b) Bilim ve teknolojiye katkısı, yatırım veya ihracat düzeyi, sağlayacağı istihdamın büyüklüğü ve benzeri özellikleri itibarıyla nitelikli yatırımcı olarak değerlendirilen,
c) Belirli bir süre için işvereni tarafından Türkiye’de gerçekleştirilen bir projede istihdam edilen,
ç) İçişleri Bakanlığı veya Dışişleri Bakanlığı tarafından Türk soylu olduğu bildirilen,
d) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşı,
e) Avrupa Birliği üyesi ülke vatandaşı,
f) 6458 sayılı Kanun uyarınca uluslararası koruma başvurusu sahibi, şartlı mülteci, geçici koruma sağlanan veya vatansız ya da mağdur destek sürecinden yararlanan insan ticareti mağduru,
g) Bir Türk vatandaşı ile evli ve eşiyle Türkiye’de evlilik birliği içinde yaşayan,
ğ) Yabancı devletlerin ve uluslararası kuruluşların Türkiye’deki temsilciliklerinde diplomatik dokunulmazlığı olmadan çalışan,
h) Alanındaki başarısı ile uluslararası düzeyde temayüz etmiş olarak bilimsel, kültürel, sanatsal veya sportif amaçla Türkiye’ye gelen,
ı) Sınırötesi hizmet sunucusu, yabancılara bu Kanunun 7 nci, 9 uncu ve 10 uncu maddelerinin uygulanmasına ilişkin istisnalar tanınabilir.”
Çalışma iznine başvuru için öncelikle ilgili maddelerde belirtilen şartlar incelenerek yabancının hangi çalışma iznine başvurabileceği araştırılmalı ve ardından gerekli evraklar toplanarak Kanunlarda belirtilen usul doğrultusunda başvurular yapılmalıdır.